Y Đức Hai Họ Mộng Bào
cảm xúc thơ Nguyễn Đình Chiểu bài 34
“Hai bảy tuổi tóc dày răng cứng
Ba mươi hai gân vững lạ kỳ
Bốn mươi thì thận mới suy
Tóc răng đã mỏi tới kỳ da thô
Ngao ngán thay ô hô bốn tám
Năm sáu thì da nhám xương ròn
Sáu tư tạng phủ mỏi mòn
Tuổi thiên quý kiệt héo hon lạnh lùng
Bởi đường đời cùng chung lối định
Trai gái thường vẫn tính xưa nay
Nhân sinh bảo dưỡng là may
Ngoài tuần thiên quý còn bầy trẻ thơ
Tham tửu sắc thờ ơ sức khỏe
Thiên quý còn bao kẻ tàn phai
Biết mình nào có mấy ai
Dưỡng sinh hai chữ dẻo dai lâu bền
Cũng lắm kẻ tu tiên mây gió
Môn cho rằng đây đó xưa nay
Có vua Hoàng Đế mê say
Thuật truyền nhân thế sau này sai ngoa
Các đạo sĩ đời sau phân nhánh
Tà thuật dùng né tránh chân nhân
Theo ta quy thuận an phần
Nhân tình thế thái tâm thân ý trời
Như Vương Bao người đời ca ngợi
Đường chính theo vạch lối báu cho
Mặc ai nghiêng ngửa duỗi co
Bằng sao Bành Tổ xây lò hóa công“
Theo "Thần tiên truyện" thì Bành Tổ là người họ Điền
tên Khanh, là cháu 6 đời vua Chuyên Húc. Vua Nghiêu phong cho ông đất Đại Thành
(tức Bành Thành - Từ châu) vì thế nên gọi ông là Bành Tổ. Trải qua nhà Hạ đến
cuối nhà Ân, ông đã 767 tuổi mà vẫn còn khoẻ, được mời ra giữ chức Đại phu. Thuở
nhỏ, ông thích điềm tĩnh, không thiết gì công danh phú quý, chủ việc dưỡng
sinh. Khi phải ra làm quan, ông thường cáo ốm ở nhà không dự gì đến chính sự.
Tương truyền ông có tới 49 lần góa vợ, có một huyền thoại
khác kể về cái chết của Bành Tổ như sau: bấy giờ Ngọc Hoàng Thượng đế nghe
Thiên Lý Nhãn và Thuận Phong Nhĩ tâu rằng dưới trần gian có một ông già ngồi
câu cá ở bờ Vị Thủy rất lâu rồi, ngồi đến nỗi tảng đá lõm thành hình cái mông
đít mà sao chẳng thấy ông ấy chết. Ngọc Hoàng bèn sai Nam Tào và Bắc Đẩu hóa
thành người phàm đi tuần du chốn nhân gian, khi đến bờ sông Vị thấy một ông già
ngồi câu cá bèn hỏi: " thưa cụ, cụ ngồi đây có bao giờ thấy hiện tượng nước
chảy xuôi hòn đá trôi ngược không ạ ". Bành Tổ cười lớn nói: " ta ngồi
câu cá ở đây đã 800 năm chưa bao giờ thấy có chuyện như thế cả, các anh định hỏi
đùa ta chắc ". Nam Tào và Bắc Đẩu bèn hỏi: " thưa cụ, vậy cụ tên gì ạ
". Sau khi Bành Tổ nói họ tên thì Nam Tào và Bắc Đẩu biến mất về tra lại sổ
sinh tử thấy không có ai tên như vậy đoán chắc lúc người này sinh ra mình đang
bận gì nên sót tên không ghi bèn viết tên Điền Khanh vào sổ sinh của Bắc Đẩu rồi
lấy sổ tử của Nam Tào ra gạc đi, Bành Tổ ở dưới trần lăn đùng ra chết.
Tư tưởng Đạo gia
Theo tư tưởng Đạo gia Trang Tử: Thiên địa mạc đại vu thu
hào chi mạt, nhi đại sơn vi tiểu; mạc thọ vu thương tử, nhi Bành Tổ vi yểu.
Thiên địa dữ ngã tịnh sinh, vạn vật dữ ngã vi nhất.
Dịch nghĩa: Thiên hạ không có gì lớn bằng cái đầu chiếc
lông của chim và thú vào mùa thu; còn núi Thái thì nhỏ. Không có gì sống lâu bằng
đứa trẻ chết non; còn ông Bành Tổ thì chết yểu. Trời đất với ta cùng sinh ra; vạn
vật với ta là một.
Khái niệm khác
Có nơi nhắc đến
Bành Tổ như một tên gọi khác của Bàn Cờ, một người Việt. Họ Bàn đọc là Bàng (Hồng
Bàng), nhưng theo lối đọc miền Nam mấy âm đó suýt soát nên đọc là Bành. Tương
truyền mồ mả ông còn đâu đó trong miền rừng núi tỉnh Quảng Đông, ông mới được
đưa vào Trung Hoa đời Tam Quốc trong quyển "Tam ngũ lược kỳ" của Từ
Chỉnh và đến đời nhà Tống thì được đưa vào triết học.
“Phái bàng môn gieo trồng tả đạo
Họ Kiều, Tùng cầu đảo luyện hình
Thổ hà hơi hít linh tinh
Trau mình nào phải đọc kinh Hoàng đình
Từ lân lý lòng mình chính trực
Bậc cao nhân thao thức anh minh
Bách gia chư tử luận bình
Cần chi phải đọc nhiều kinh âm phù
Cũng xuất gia đường tu lắt léo
Phật hay tiên giữ nẻo tâm thân
Thuận theo bảo dưỡng tinh thần
Nở hoa giác ngộ thế nhân bao đời
Đạo Dẫn than lòng người đen trắng
Thân bọt bèo cay đắng xót xa
Đồng tiền nén bạc sinh ra
Tai ương nghiệp chướng cảnh nhà lầm than
Câu phụ tử quân thần nho sĩ
Đạo thánh hiền nghi kỵ lẫn nhau
Tu mi nam tử vàng thau
Kỷ cương tàn lụi nhạt màu nước non
Bao kẻ sĩ héo hon lòng dạ
Chữ trung thần sắt đá đâu còn
Phận hèn giữ đạo tôi con
Hôn quân bạo chúa hao mòn sức dân.“
Y Đức Hai Họ Mộng Bào
cảm xúc thơ Nguyễn Đình Chiểu bài 35
“Giặc nội xâm mưu thâm kế hiểm
Bầy hắc nô đàng điếm ăn chơi
Gian thần ác bá khắp nơi
Liên minh ma quỷ giống nòi kể chi
Đạo Dẫn than tới thì mạt vận
Bạn ta từng lận đận lầm than
Bốn bề khói lửa điêu tàn
Ngoại bang xâm lấn dã man nhục hình
Còn tin ai triều đình đổ nát
Thói sai nha sát phạt chẳng từ
Cạn nguồn suối mát chân như
Phật tiên quả đắng thiên tư cửa thiền
Người thày thuốc triền miên sầu tưởng
Treo cờ sao ba tượng trong tòa
Tiều kêu đồ ấy lập lòa
Tiên thiên bày biện nhạt nhòa làm chi?
Ngư thắc mắc có gì khó hiểu
Nhập Môn rằng bảng hiệu nhà ta
Âý từ kinh dịch thảo ra
Nửa trong y học bao la thần kỳ
Môn trong quẻ Bào Hy có tám
Tính toán thành Kiền Khảm Tốn Ly
Tiếp theo Cẩn Chấn Khôn Đoài
Tiên thiên một bức đồ khai muôn loài
Coi phương hướng trần ai sinh hóa
Tám quẻ gieo nhân quả xấu lành
Âm dương đủ cả ngũ hành
Đạo y kinh dịch tính danh rõ ràng
Kiền tây bắc rồi sang đình Hợi
Tuất lẻ loi chới với đi đâu
Khảm phương chính bắc tương cầu
Tý cung nhấp nhổm nhiệm mầu biết không
Cấn đông bắc hanh thông Dần Sửu
Chấn soán ngôi đương Mão phương đông
Chân trời trải rộng mênh mông
Tốn kia Thìn Tỵ cánh đồng đông nam
Hướng chính nam nhăm nhăm đương Ngọ
Ly cung này sáng tỏ chiều lam
Khôn Mùi Thân phía tây nam
Đoài đương ngôi Dậu lại nhằm tây phương
Trong tám hướng âm dương suy xét
Máy trời xây rõ nét năm hành
Hậu thiên Ly Khảm tạo thành
Cho hay khí huyết rõ rành chủ trương
Ly hơi lửa thuộc dương khí bốc
Khảm rõ ràng là nước máu âm
Song mà Ly đứng bóng dâm
Khảm cung đầy giữa thật cầm chân dương
Biết hư thực âm dương biến hóa
Hiểu chưa thông hậu quả khó lường
Mong rằng y thuật tinh tường
Nước đầy lửa trống tìm đường cứu nguy
Cần hòa hợp phải tùy nước lửa
Thế mạnh này chất chứa trong mình
Yếu thời lửa nước bất minh
Chưa thông kinh dịch thuận tình chước y.
Kinh Dịch xem quẻ là bộ sách kinh điển của China (Tàu). Nó
là một hệ thống tư tưởng triết học của người Á Đông cổ đại. Tư tưởng triết học
cơ bản dựa trên cơ sở của sự cân bằng thông qua đối kháng và thay đổi (chuyển dịch).
Ban đầu, Kinh Dịch được coi là một hệ thống để bói toán, nhưng sau đó được phát
triển dần lên bởi các nhà triết học China. Cho tới nay, Kinh Dịch đã được bổ
sung các nội dung nhằm diễn giải ý nghĩa cũng như truyền đạt các tư tưởng triết
học cổ Á Đông và được coi là một tinh hoa của cổ học Trung Hoa. Nó được vận dụng
vào rất nhiều lĩnh vực của cuộc sống như thiên văn, địa lý, quân sự, nhân mệnh...
Kinh có nghĩa là một tác phẩm kinh điển, trong tiếng Tàucó
gốc gác từ "quy tắc" hay "bền vững", hàm ý rằng tác phẩm
này miêu tả những quy luật tạo hóa không thay đổi theo thời gian.
Dịch có nghĩa là "thay đổi" của những thành phần
bên trong một vật thể nào đó mà trở nên khác đi.
Khái niệm ẩn chứa sau tiêu đề này là rất sâu sắc. Nó có ba
ý nghĩa cơ bản có quan hệ tương hỗ như sau:
-Bất dịch: bản chất của thực thể. Vạn vật trong vũ trụ là
luôn thay đổi, tuy nhiên trong những thay đổi đó luôn luôn tồn tại nguyên lý bền
vững
- quy luật trung
tâm: là không đổi theo không gian và thời gian.
-Biến dịch: hành
vi của mọi thực thể. Vạn vật trong vũ trụ là liên tục thay đổi. Nhận thức được
điều này con người có thể hiểu được tầm quan trọng của sự mềm dẻo trong cuộc sống
và có thể trau dồi những giá trị đích thực để có thể xử sự trong những tình huống
khác nhau.
-Giản dịch: thực chất
của mọi thực thể. Quy luật nền tảng của mọi thực thể trong vũ trụ là hoàn toàn
rõ ràng và đơn giản, không cần biết là biểu hiện của nó là khó hiểu hay phức tạp.
Cho nên: Vì biến dịch, cho nên có sự sống. Vì bất dịch,
cho nên có trật tự của sự sống. Vì giản dịch, nên con người có thể qui tụ mọi
biến động sai biệt thành những quy luật để tổ chức đời sống xã hội.
Kinh Dịch được cho là có nguồn gốc từ huyền thoại Phục Hy .
Theo nghĩa này thì ông là một nhà văn hóa, một trong Tam Hoàng của Trung Hoa thời
thượng cổ , được cho người sáng tạo ra bát quái là tổ hợp của ba hào. Dưới triều
vua Vũ nhà Hạ, bát quái đã phát triển
thành quẻ, có tất cả sáu mươi tư quẻ, được ghi chép lại trong kinh Liên Sơn,
còn gọi là Liên Sơn Dịch. Liên Sơn, có nghĩa là "các dãy núi liên tiếp"
trong tiếng Tàu bắt đầu bằng quẻ Thuần Cấn (núi), với nội quái và ngoại quái đều là Cấn
(tức hai ngọn núi liên tiếp nhau) hay là Tiên Thiên Bát Quái.
Sau khi nhà Hạ bị nhà Thương thay thế, các quẻ sáu hào được
suy diễn ra để tạo thành Quy Tàng,còn gọi là Quy Tàng Dịch, và quẻ Thuần Khôn trở
thành quẻ đầu tiên. Trong Quy Tàng, đất (Khôn) được coi như là quẻ đầu tiên.
Vào thời kỳ cuối của nhà Thương, vua Văn Vương nhà Chu diễn giải quẻ (gọi là
thoán hay soán) và khám phá ra là quẻ Thuần Càn (trời) biểu lộ sự ra đời của
nhà Chu. Sau đó ông miêu tả lại các quẻ theo bản chất tự nhiên của chúng trong
Thoán Từ và quẻ Thuần Càn trở thành quẻ đầu tiên. Hậu Thiên Bát Quái ra đời.
Khi vua Chu Vũ Vương (con vua Văn Vương) tiêu diệt nhà
Thương, em ông là Chu Công Đán tạo ra Hào Từ, để giải thích dễ hiểu hơn ý nghĩa
của mỗi hào trong mỗi quẻ. Tính triết học của nó ảnh hưởng mạnh đến chính quyền
và văn học thời nhà Chu khoảng trư ớc công nguyên.
Muộn hơn, trong thời kỳ Xuân Thu , Khổng Tử đã viết Thập Dực
, để chú giải Kinh Dịch. Ông nói:
-"Nếu trời để cho ta sống thêm mươi năm nữa thì ta sẽ
đọc thông Kinh Dịch. Năm mươi tuổi mới học Kinh Dịch cũng có thể không mắc phải
sai lầm lớn.". Vào thời Hán Vũ Đế,nhà Tây Hán, Thập Dực được gọi là Dịch
truyện, và cùng với Kinh Dịch nó tạo thành Chu Dịch.
Truyền thuyết
nói rằng Kinh Dịch bắt đầu ra đời từ vua Phục Hy, lúc ấy Hoàng Hà có con long
mã hiện hình lưng nó có khoáy thành đám, từ một đến chín, vua Phục Hy coi những
khoáy đó, mà hiểu được lẽ biến hóa của vũ trụ, mới đem lẽ đó vạch ra thành nét.
Đầu tiên vạch một nét liền (tức là vạch lẻ), để làm phù hiệu (tượng trưng) cho
khí Dương, và một nét đứt (tức là vạch chẵn), để làm phù hiệu (tượng trưng) cho
khí Âm. Hai cái vạch đó gọi là hai Nghi. Trên mỗi nghi thêm một nét nữa, thành
ra bốn cái hai vạch, gọi là bốn Tượng. Trên mỗi Tượng lại vạch thêm một vạch nữa,
thành ra tám cái ba vạch, gọi là tám Quẻ (tức là quẻ đơn). Sau cùng Phục Hy lại
đem quẻ nọ chồng lên quẻ kia, thành ra sáu mươi tư cái sáu vạch, gọi là sáu
mươi tư Quẻ (tức là quẻ kép). Từ thời Phục Hy đến cuối nhà Thương Kinh Dịch vẫn
chỉ là những vạch liền, vạch đứt, chưa có tên hiệu chữ nghĩa gì cả.
Sang tới đầu nhà Chu, Chu Văn Vương mới đem những Quẻ của
Phục Hy mà đặt từng tên và diễn thêm lời ở dưới mỗi quẻ để nói về sự lành dữ của
cả quẻ, như chữ nguyên hanh lợi tẫn mã chi trinh ở quẻ Khôn v.v... Lời đó gọi
là Lời Quẻ (quái từ), hay lời thoán (thoán từ).
Rồi sau đó Chu Công
tức Cơ Đán (con trai thứ Văn Vương), lại theo số vạch của các quẻ mà chia mỗi
quẻ ra làm sáu phần, mỗi phần gọi là một Hào, và dưới mỗi hào đều có thêm một
hoặc vài câu, để nói về sự lành dữ của từng hào, như câu Sơ Cửu: tiềm long vật
dụng hay câu Cửu Nhị: hiện long tại điền trong quẻ Kiền và câu Sơ Lục lý sương
kiên băng chí hay câu Lục Tam: Hàm chương khả trinh trong quẻ Khôn... Lời đó gọi
là lời hào (Hào từ) vì phần nhiều nó căn cứ vào hình tượng của các hào, cho nên
nó còn gọi là (Lời tượng).
Tiếp đến Khổng Tử lại soạn ra sáu thứ nữa, là Thoán truyện,
Tượng truyện, Văn ngôn, Hệ từ truyện, Thuyết quái, Tự quái, Tạp quái. Thoán
truyện có hai thiên: Thượng Thoán và Hạ Thoán; Tượng truyện có hai thiên: Thượng
và Hạ Tượng; Hệ từ cũng có hai thiên: Thượng Hệ và Hạ Hệ; tất cả mười thiên,
thường gọi là Thập dực (mười cánh). Sáu thứ đó tuy đều tán cho ý nghĩa Kinh Dịch
rộng thêm, nhưng mỗi thứ có một tính cách.
28.4.2020 Lu Hà
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét