Y Đức Hai Họ Mộng Bào
cảm xúc thơ Nguyễn Đình Chiểu bài 47
“Nhân chứng tự dương sai âm đấy
Trong y khoa phương ấy dễ lầm
Bỏ qua quy luật âm dương
Biện câu “cang hại“ giết lầm người đau
Chẳng có thuốc dễ mau chuyển bệnh
Ngẫm câu thừa chế chểnh mà khinh
Lạnh qua nóng lại khuyên mình
Hoặc chờ ngày đến truyền kinh tự lành
Thể theo ý mà nhanh khỏi bệnh
Xét hợp thời mà tính cho ra
Khí cang làm hại người ta
Khí thừa trách cứ nôm na vội vàng
Ngư cho rằng xênh xang tạng phủ
Lắm nguyên nhân bệnh ủ khác xa
Chúng sinh muôn cõi quan hà
Âm dương chứng ấy sao mà giống nhau
Bởi con tạo trước sau tuần tự
Máy âm dương thứ tự dãi dầm
Thị phi điều tiếng dễ lầm
Nhập Môn: Dương chứng tự âm phơi bày
Trong nóng ran ai hay lạnh ngắt
Phía ngoài da con mắt đỏ vàng
Xa xôi giọng nói mơ màng
Miệng khô lưỡi rát hai đàng nguy nan
Mạch Sác nhảy đái tràn ỉa bón
Nước tiểu vàng dương lộn giả hàn
Trùm chăn chiếu đắp kêu than
Hợp cùng thuốc mát trấn an kịp thời
Tự âm vốn bao người lầm tưởng
Chẳng phải hàn bởi trướng khí lâu
Bốc thang giải độc hàng đầu
Bớt đau đỡ nhức một câu ghi lòng
Cũng như âm tự dương ái ngại
Nóng ngoài da trong lại lạnh tanh
Đùn ra nước dãi đã đành
Dộp môi, nhớt miệng, mục thanh, mạch trì
Trùm mền kín bố vi che đậy
Nước chẳng đòi ỉa thấy bã hèm
Nói năng lảm nhảm quấy sàm
Nên dùng thuốc ấm tự làm khí dương
Thuốc ôn trị thông thường mắc chứng
Thành lý trung, tứ nghịch các phương
Chao ôi sao lắm tục công
Âm dương tương khắc chẳng thông sẽ lầm
Tự phản nhau dương âm cang cực
Cổ chí kim y chước lẽ thường
Cao nhân học tập từng chương
Bao lời ca quyết tìm đường lần ra
Dương tựa âm dễ mà lường trước
Chân tay run thao thức chẳng yên
Phều phào táo bón phân đen
Dầm dề nước tiểu bao phen đỏ hồng“
Y Đức Hai Họ Mộng Bào
cảm xúc thơ Nguyễn Đình Chiểu bài 48
“Ngư tiều nghĩ ngóng trông hòa khí
Thuốc chẳng cần tự trị bệnh lành
Cang kia thừa chế đã đành
Âm dương sinh tử mong manh phận người
Cả bốn mùa đất trời vần vũ
Theo ngũ hành khí tụ muôn nơi
Nắng mưa phải biết tùy thời
Đại phu bốc thuốc ở đời làm chi?
Đường Nhập Môn suy vi nhân thế
Bao danh y cứu tế độ trì
Thuốc hay chẩn mạch tương tri
Nghìn năm bia đá đền nghì thánh nhân
Thân xác bởi tinh thần khí tượng
Máy huyền vi tưởng thưởng ý trời
Than ôi vật dục khổ người
Hoặc vì tửu sắc khí hơi bất đồng
Hoặc đói lạnh sức nông lực cạn
Lao tâm nhiều ngao ngán chán sao
Nhọc nhằn thời thế lao đao
Chiến tranh bệnh dịch cường hào sai nha
Thân gầy yếu hư hao năm tháng
Hạn hán dài cay đắng làm sao
Trách trời, trời ở trên cao
Đất dày ai oán nghẹn ngào sương sa
Bởi cớ sao sơn hà tang tóc
Dân đau thương nheo nhóc sớm hôm
Triều đình quan lại đầu tôm
Hôn quân hủ bại nằm ôm mộng vàng
Miền lâm y mênh mang thảo dược
Nhen nhóm lò cứu trước chúng sinh
Khen thay y thuật thánh minh
Đủ phương pháp trị bệnh tình người ta
“Trí trung hòa” vị tha giải họa
Sách “tham thiên tán hóa” vân vi
Trọn hay:“ bất dược trúng y“
Ứng nhau nhân bệnh thiên ly cảm lòng
Ngược xuôi mãi long đong ảm đạm
Biết đi đâu trời thảm đất sầu
Mưa phùn gió bấc thân đau
Dựa theo vận khí theo sau mà lành
Bởi vận khí hoành hành ngang ngược
Bậc đại phu biết trước nhân sinh
Đến như dục vọng hại mình
Đau không uống thuốc sao bình máu hơi
Cũng đành rằng do trời vận khí
Cũng có khi vận khí nơi mình
Từ hai lẽ ấy phân minh
Đâu là y biến bệnh tình y nguyên
Biết y nguyên dễ quên thiên hạ
Bệnh gia tăng chẳng há theo trời
Mới hay y biến theo người
Thuốc hay công dụng trọn lời vấn vương
Âm dương vẫn mạch thường ba bộ
Thốn xích quan ấy đủ ra vào
Hai phương nam bắc chia sao?
Thiên hòa bất ứng năm nào bộ chi?“
Y Đức Hai Họ Mộng Bào
cảm xúc thơ Nguyễn Đình Chiểu bài 49
“Môn khảng khái du di vận khí
Chính bắc nam định vị chúa tôi
Sáu hơi bốc hỏa cao vời
Chẳng dùng vào việc một ngồi thảnh thơi
Quyền lực lớn rong chơi năm vận
Thấp thổ càng bàn lấn trung ương
Biết ngay vận thổ đế vương
Mặt nam chiếu chỉ tứ phương đến chầu
Mộc kim thủy hỏa, cầu chúa thượng
Bá quan văn võ tướng công hầu
Vệ binh giáp mã từng xâu
Bề tôi nam bắc cúi đầu xưng tên
Lấy trong mười chữ thiên can hóa
Thuận tiết thời tránh họa tuyệt vời
Nam chinh mới nói đạo trời
Bắc kia quy thuận tỏ lời sách biên
Coi giáp tý hai niên xung mãn
Kinh dịch xem chẳng chán thánh hiền
Cao nhân y thuật thần tiên
Thì ra phận thổ chiếm quyền nam quân
Tám năm bắc chính, thần dân cậy
Đinh nhâm canh ất, thấy nhấp nhô
Bính tân quý mậu tung hô
Lấy hai ngôi chính phân đồ công danh
Mạch theo niên mới rành tách bạch
Bạn luận nhiều sát hạch chí tình
Thiên hòa mạch ấy vốn binh
Mạch trầm thông suốt tình hình tam âm
Thái, thiếu, quyết lâm râm trời đất
Ba âm càng chân thật theo niên
Nam chinh âm thái tư thiên
Cho hay bộ thốn mạch chuyên hữu chìm…
Còn bộ xích im lìm mạch hữu
Ví dụ nhiều để cứu chúng sinh
Rạch ròi chi tiết bệnh tình
Coi sao cho hết thân hình lao đao
Mạch chẳng ứng chìm vào xương cốt
Học thiếu hành đã dốt lại cương
Chủ quan phép mạch ấy thường
Bốn mùa bệnh biến dò đường dễ sao?
Kinh trời đất núi cao biển rộng
Con tạo kia lồng lộng hóa sinh
Mạch đâu mờ mịt dáng hình
Xem hơi thắng phục cho tinh tường vào
Phải xem kỹ gắt gao nhất thiết
Giao phản rằng sắp chết tới nơi
Thiếu âm xích thốn chơi vơi
Bệnh tình khẩn cấp kịp thời cứu ngay
Đặt bài ca bậc thày truyền tụng
Tổ sư ta thiên hứng văn chương
Bộ ba âm khí tỏ tường
Muôn đời con cháu bốn phương cậy nhờ.“
Y Đức Hai Họ Mộng Bào
cảm xúc thơ Nguyễn Đình Chiểu bài 50
“Dễ lẫn lộn vẩn vơ thời bệnh
Trị đúng căn chớ chểnh mảng chơi
Ngư rằng nhờ cậy đất trời
Thảo trùng dược phẩm cứu đời độ sinh
Có lắm kẻ bất minh cầu đảo
Tìm thày mo bát nháo thần linh
Thày chùa dâng sớ xảo kinh
Bàng môn đạo sĩ rập rình chập cheng
Trò đồng bóng tòng teng trống phách
Yểm bùa ma đàn hạch nhang đèn
Trấn yêu trừ quỷ bon chen
Oan gia trái chủ bao phen tung hoành
Bệnh càng nặng mong manh mạng sống
Phận bọt lèo nuôi mộng Nam Kha
Phù hoa trong cõi sa bà
Ăn chơi thác loạn mã tà nhiễu nhương
Chẳng lề luật kỷ cương phép nước
Phường lục lâm ô trược quàng xiên
Chống lưng ác bá vì tiền
Bán buôn thuốc giả đảo điên tật nguyền
Như hổ dữ tà quyền quan lại
Đám kiêu binh chẳng ngại lộng hành
Lang băm kiêu ngạo xú danh
Tanh tao mật mỡ ruồi xanh nhặng bầy
Môn ngao ngán cáo cầy phách lối
Tấn vương hèn xã hội lụi tàn
Chúa Liêu xâm lược dã man
U, Yên tang tóc nghèo nàn khổ đau
Cuộc bể dâu bạc màu năm tháng
Càng thê lương cay đắng u minh
Người cùng thần quỷ yêu tinh
Khác đường ăn ở điêu linh thảm sầu
Hơi tà khí dãi dầu sương tuyết
Nơi chùa hoang rên riết khóc than
Thần nghèo quỷ đói mượn đàn
Thê lương miếu sập ôn tràn dịch lan
Khắp muôn nơi thân tàn ma dại
Xác đầy đường tê tái quan san
Hớp hồn hồ mị xa gần
Xôn xao quỷ hiện ma thần ngu si
Sách rằng ”trúng ác truyền thi” tán
Tật quấy là bệnh hoạn xiết bao
Tổ xưa nghề thuốc thanh cao
Nhiều phương cứu chữa dạt dào đồng môn
Thời lấy thuốc đuổi ôn tả dịch
Với dân nghèo chẳng tính toán chi
Đồng tiền chẳng có nghĩa gì
Lấy trâm trừ quỷ tiếng thì đồn vang
Chích hang quỷ cao hoang yểm huyệt
Giải nguy nan nhất thiết chẳng sai
Ông còn mũ áo trắng vai
Phá hình dụ gái diệt loài yêu ma.“
*Nguyên tác thơ lục bát: Ngư Tiều Y Thuật Vấn Đáp
27.4.2020 Lu Hà
Cả 4 bài thơ liên tiếp trên dẫn tiện lợi để tôi cài đặt 4
Video tương ứng được nghệ sĩ Trần Thu Hà vào Youtube, giúp ích cho mọi người vừa
nghe ngâm thơ vừa đọc nội dung từng bài thơ, còn bình giảng miên man từng câu
thì tôi không muốn làm cái công việc coi như là vô bổ khi toàn giải thích ý
nghiã tên các vị thuốc, kinh dịch và các chứng bệnh mang tính chuyên môn nghề
nhiệp hơn là thưởng thức thơ.
Sau đây tôi xin trích dẫn lời tâm sự của một bạn đọc tên
là Nguyễn Quang Hà. Theo tôi là rất hay khi bạn đó đã đọc toàn bộ tác phẩm truyện
thơ lục bát của cụ Nguyễn Đình Chiểu.
“Truyện “Ngư Tiều vấn đáp y thuật” trước đây đã có cả thảy
sáu bản in. Cuối năm 2006, Nhà xuất bản Thuận Hóa in lại tập sách này do Lương
y Lê Quý Ngưu phiên âm và chú thích.
Lê Quý Ngưu tâm sự: “Tôi muốn bạn đọc hiểu một cách tường
tận, từ đó quý mến, trân trọng sách của Nguyễn Đình Chiểu nên tôi cho in song
ngữ chữ Nôm và chữ Quốc ngữ với những chú thích hết sức kỹ càng tường tận. Tôi
đã bỏ công gần 10 năm trời để hoàn thành công việc này với mục đích giúp đỡ cho
các thầy thuốc Đông y có tài liệu Đông y bằng chữ Nôm của chính người Việt Nam
viết”.
Nguyễn Đình Chiểu viết nhiều tác phẩm: Lục Vân Tiên, Dương
Từ Hà Mậu, Tứ thơ ngũ kinh gia huấn ca, Tam thập lục nạn, Hịch kêu gọi nghĩa
binh đánh Tây… Suốt đời, ông đau nỗi tang thương nước mất nhà tan nên ngay cả
trong “Ngư Tiều vấn đáp y thuật”, một cuốn sách chuyên nói về thuốc, vẫn thấy
ông quặn thắt nỗi đau nhân tình:
“Đánh nhau thây bỏ đầy đồng
Máu trôi đọng vũng, non sông nhơ hình”
Chính từ nỗi thương tâm đó, Nguyễn Đình Chiểu đã nghiên cứu
nghề thuốc rồi làm lương y để chữa bệnh cho dân và viết sách thuốc truyền tâm
nguyện đến với mọi người.
“Ngư Tiều vấn đáp y thuật” kể chuyện Mộng Thê Triền và Bào
Tử Phược không chịu sống dưới ách ngoại bang đã rời quê hương đi ở ẩn, thành Tiều
và Ngư. Đời sống quá cực khổ, vợ con ốm đau.
Thương nỗi mình, cảm cảnh đồng bào, Ngư và Tiều tìm thầy học
thuốc, rồi đi chữa bệnh cho cộng đồng. “Ngư Tiều vấn đáp y thuật” tập trung giới
thiệu về y thuật, gồm các phần: Mạch, chế dược, vận khí, thương hàn, sản phụ,
nhi khoa…
Tác giả rất khéo léo đề cập tới một căn nguyên bệnh là từ
miệng ăn vào, từ lòng tham:
“Mũi thời tham vị hương vinh
Miệng thời tham béo, ngọt, thanh, rượu, trà
Vóc thời muốn bận sô, sa
Bụng thời muốn ở cửa nhà thếp son”
Các thầy thuốc Đông y xem bệnh, chữa bệnh qua mạch, qua
kinh lạc, ngũ tạng, lục phủ…, đánh giá bệnh bằng sự cân bằng âm, dương, sự hài
hòa ngũ hành. Những thầy thuốc giỏi khám bệnh qua sắc diện, hơi thở, chỉ cần đặt
tay vào mạch là đọc bệnh cho bệnh nhân nghe, rồi từ đó tính toán chữa bệnh gì
trước, bệnh gì sau.
Ngũ tạng trong cơ thể con người gồm tâm, can, tỳ, phế, thận,
là những tạng khí có công năng tàng trữ và gạn lọc, chế tạo ra tinh khí. Một tạng
bị bệnh ảnh hưởng ngay tới sự vận hành chung.
Trong “Ngư Tiều vấn đáp y thuật”, tác giả kể về tạng của
can như sau:
“Tạng can thuộc mộc, cây vào mùa xuân
Sắc xanh con mắt là chừng
Hoa ra giáp mấy dây gân buộc ràng”
Qua những câu thơ lục bát, bạn đọc hiểu được sự nguy hiểm
của căn bệnh này. “Ngư Tiều vấn đáp y thuật” có bàn tới những bài thuốc cụ thể:
“Như đau bụng thốn tử cung
Can khương, phụ tử chẳng dùng sao an?
Như đau máu chứa bàng quang
Phương nào khỏi hốt đại hoàng, đào nhân”
Nguyễn Đình Chiểu phê phán rất nghiêm khắc những người chỉ
khoác áo lương y thôi”
“Học thầy nào dạy cho mày
Làm ngay không phép hại bầy sinh linh
Cả gan riêng lập phép hình
Khảo dân lấy của lung tình ăn chơi”
Với 3644 câu, “Ngư Tiều vấn đáp y thuật” cốt để dạy cách
làm thuốc chữa bệnh. Nguyễn Đình Chiểu viết truyện bằng thơ để người đọc ngâm
nga cho dễ nhớ. Đó là phong cách soạn sách của một thời ở miền Nam.
Có tâm huyết với dân với nước, Nguyễn Đình Chiểu đã đào
sâu y thuật để cứu người.
Ông viết sách để truyền thụ cho dân gian kiến thức nghề
thuốc và y đức của người thầy thuốc. “Ngư Tiều vấn đáp y thuật” mang tinh thần ấy
cho nên được truyền tụng cho đến tận bây giờ và sẽ mãi còn giá trị.“
1.5.2020 Lu Hà
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét